Bu ağaclar, payız günəşində parlayan çiçəklər, alçaqdan uçan quşlar tanışdır. Bəs mənim ətrafımda sevgi dolu, mənalı görünüşlər? Niyə bu insanlar mənim ürəyimə bu qədər yaxındırlar? Ola bilsin ki, bu imkanlar bizim tarixdə və gələcək yolda qardaş və can yoldaşı olduğumuz anlamına gəlir.
Hədəfimiz Azərbaycanın Şuşa rayonunun dağlıq Qarabağ bölgəsidir. Bu gün bu ölkə qardaş ölkələrdən şair dostlarını dəvət edib. Qədim ölkədə dövlət xadimi olmuş, xalq dilində Xan qızı kimi tanınan şair Xurşidbanu Natəvonun anadan olmasının 190 illiyi münasibətilə keçirilən beynəlxalq konfransda iştirak etdik.
***
Bakının hamar yolları ilə Şuşaya gedərkən şəhərin müasir və milli üslubda gözəl tikililəri, nadir abidələri diqqətimizi cəlb etdi. Yol boyu yoldaşlarımız – ev sahibləri bizə hər bir binanın tikinti tarixi və memarları haqqında danışdılar. Şəhərin mənzərəsi bitdi, dörd tərəfdən nəhəng dağlar və qalın ardıc meşələri ilə əhatə olunmuş Qarabağ bölgəsi başladı. Yenicə azad edilmiş bu şəhərə daxil olarkən düşərgəmizi kiçik mahnılarla, şeirlərlə dolduran yoldaşlarımız birdən susdular. Axı pəncərədən kənar həyat kino deyil, dünən bu torpaqda baş verən qanlardan qalan iztirabların, arzuların görüntüsü idi. Biz xarabalıqlardan keçəndə qaragözlü baldızının kirpikləri islanır, ərlərinin ovucları yumruqlanırdı. Bu sükut biz keçid məntəqəsini keçib təyinat yerinə çatana qədər davam etdi.
***
Ətrafa baxdıqca dağılmış evlər, yerlə bir olan tikililər, nəhəng yanan ağaclar ürəyimi çaxnaşmaya salmağa başladı. Bir jurnalist kimi çoxlu hərbi təlimlərə baxmışam, döyüşlərlə bağlı çoxlu kitablar oxumuşam. Ancaq əsl müharibənin getdiyi, çevrilişdən sonra xarabalığa çevrilən yeri ilk dəfə idi görürdüm. Yemək və hiss etmək o qədər ağrılı idi ki, istər-istəməz göz yaşları axmağa başladı. Bir vaxtlar bu yerlərdə həyatın çiçəkləndiyinə bu gün inanmaq çətin idi. Şair yoldaşım Mənsurbek vəziyyətimi görəndə:
“Qorxmursan, bacı?” deyə soruşdu. Avtobusun pəncərəsindən bayıra baxaraq:
– Niyə qorxuram axı, Özbəkistan var! Mən dedim. Və “sən burdasan” cavabını almış kimi sakitləşdi. Doğrudan da, o vaxt mənim üçün vətən oğullarından biri idi…
***
Kəminəni yol boyu müşayiət edən uşaq şairi və jurnalist Mina Rəşid xanım Şıxova iki xalqın torpağında yetişmiş sənətkarlar, bugünkü ədəbi hadisələr, nəşriyyat sahəsindəki xəbərlər haqqında gözəl söhbət etdi. Bacı hər söhbətində “Şükür ki, bu torpaqlar bizə qayıtdı, nə qədər oğlan şəhid oldu. “Allah onlara rəhmət eləsin” deyə dua etdi və biz də duaya qoşulduq. Qrupumuz döyüşlərin getdiyi yerlərə çatanda bacı birdən donub qaldı. Onların ürəyindən keçdiyini hiss edirdim. Vətən ağrılarına şahid olmaq, birlikdə yanmaq idi. Təsəlli vermək üçün bacının gözlərinin içinə baxdım. Qəribədir ki, baxışlar xarabalıqlara dikilib…
***
“Zəfər” yolu ilə “Çıraqçı”, “Laçin”, “Bahorlı”nın yanından keçdik. Təbiət o qədər gözəldir ki, başqa yerdə rast gəlmək mümkün deyil, təmiz hava, florada misilsiz ağaclar. Yolun “Qələbə” yolu adlandırılmasının səbəbi odur ki, döyüş zamanı əsgərlər bu dağ cığırları ilə gedirmiş, sonra isə çətinliklərə baxmayaraq qələbə qazanmışlar. Hazırda bu qələbə yolu hamarlanır, onun ətrafında quruculuq işləri sürətlə gedir, yeni yaşayış məskənləri, binalar tikilir, Qarabağ qoynunda dağlar kimi yenidən ucalır.
***
XIX əsrdə Azərbaycan ədəbi-mədəni mühitində silinməz iz qoymuş Xurşidbanu Natovon 1832-ci il avqustun 6-da Şuşada Xurşidbanu Natəvon Mehdiqulu xanın ailəsində anadan olmuşdur. O, ailənin yeganə övladı və Qarabağ xanlıqlarının sonuncu varisi idi. Bu səbəbdən də xalq arasında “Xan qızı” kimi tanınan şairə bəşəriyyət üçün çoxlu yaxşı əsərlər qoyub getmişdir. O, fars və ərəb dillərini yaxşı bilirmiş, nəfis qəzəllər yazmışdır. Şairlərin, sənətkarların, sənətkarların himayədarı olan şairə Şuşada yaradıcı adamları başına toplayıb “Məclisi üns”, yəni dostluq məclisləri keçirirdi. Bu şənliklər əsrlər boyu nəsillər tərəfindən davam etdirilmiş, hətta şairənin doğum günündə də özünəməxsus şəkildə keçirilmişdir.
Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin təşəbbüsü ilə keçirilən beynəlxalq konfrans azad Qarabağ dağlarının zirvəsində yerləşən “Xurşidbanu Notavon” sarayının qarşısında keçirilib. Özbək, türk, azər, qazax və qırğız şairlərinin iştirakı ilə baş tutan tədbirdə Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri Anar Kərimov, Azərbaycan Milli Məclisinin Mədəniyyət komitəsinin sədri Qənirə Paşayeva, Milli Məclisin sədri Qənirə Paşayeva çıxış ediblər. Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Anar Rizayev, Xalq Yazıçısı Anar Rizayev, Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun rektoru, akademik İsa Həbibbəyli, Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin direktoru, akademik Rafael Hüseynov və bir çox digər tanınmış dövlət və ictimai xadimlər iştirak edirdilər. Müşoirənin mühüm cəhətlərindən biri də hər bir xalqın şairlərinin öz dilində şeirlər söyləməsidir. Festival çərçivəsində biz özbək sənətkarları Özbəkistan Yazıçılar Birliyinin hədiyyə etdiyi ev sahiblərinə və digər dostlara bədii kitablar və suvenirlər hədiyyə etdik.
O gün qardaş dillərdə misraları dinləyərkən hiss etdim ki, lüğətə ehtiyacımız yoxdur, diqqətlə qulaq assan, sözləri başa düşə bilərsən. Axı köhnə Turan torpağında bacı-qardaş kimi yaşayan torpaqların kökü, suyu eyni qollardandır.
***
Mavi səmanı yarmaqda olan təyyarə sanki çoxdan uçmuşdu. Bəlkə də bu, ana torpaq həsrətindəndir.
Park buludlarının qoynunda rəvan üzən təyyarənin pəncərəsindən batmaqda olan günəşin şüalarında mavi və çəhrayı rənglər əmələ gəlirdi. Təbiət öz meyarından geri çəkilmir, üzərinə düşən vəzifəni tam yerinə yetirir. Sübhlə axşam arasındakı həyat ritmlə davam edir. Günəş mavi rəngdə parlayır, ay isə gecələr yollarımızı işıqlandırır. Dörd fəsilimizdə göy qurşağı öz rənglərini əsirgəmədən yer üzünə tökür. Yalnız insan dünyadakı borcunu, böyük əməlini bəzən unudur. Bir ovuc insan ömrünü dava-dalaşda, dava-dalaşda itirir.
Gecə səmasına baxarkən bunları düşünərkən əlimdəki kitablara baxıram. Bunlar bizim qardaşlarımızın, dostlarımızın verdiyi əsərlərdir. Bu cəlbedici kitablar dünyada yaxşılığın qalib gəldiyini, həyatın mahiyyətinin sülh olduğunu, insanın ancaq və ancaq yaxşılıq etməyə vaxtının olması lazım olduğunu öz dillərində göstərir! Nə qədər ki, ədəbiyyat var, dünyada bu qələbəyə ümid və inam həmişə var.
Azərbaycanın qədim Qarabağ diyarında şahidi olduğumuz və dinlədiyimiz şeirlər dünyadakı bütün müqəddəslərin Vətən, millət, sülh və dostluq ətrafında birləşdiyini xatırlatdı.
Nərgiz Əsədova,
Özbəkistan Yazıçılar Birliyinin üzvü
