image-2000x150
image-ukrayna-azerbaycan-e1646989853885backend

Azərbaycanda Ukrayna diasporu

image-768x150

Şərq slavyanları məişət və mədəni xüsusiyyətlərinə görə bir-birinə daha yaxındırlar. Onların ümumi sayı 200 milyondan çoxdur. Hal-hazırda 145 milyondan çox rus, 46 milyondan çox ukraynalı və 10 milyondan çox belorus yaşayır. Bu xalqların böyük əksəriyyəti Şərqi Avropada yaşayırlar.

Azərbaycanda ukrainlər çox uzun zamandan bəri məskunlaşıb, yaşayırlar. Son illərdə keçirilən siyahiyaalmanın nəticələrinə görə, Azərbaycanda, 21,5 min nəfər ukrainin yaşadığı məlumdur. İlk ukraynalılar Azərbaycan torpaqlarında 1723-cü ildə Fars və Rusiya arasında müqavilə bağlandıqdan sonra, Xəzər dənizinin qərb sahili Tabasaran quberniyası ilə birlikdə Rusiya imperiyasının nəzarətinə keçdikdən sonra peyda olmuşlar. Eyni zamanda, görkəmli tarixçi V. L. Veliçko “Qafqaz” (1904) kitabında qeyd edildiyi kimi, “Qafqazda aparıcı rus dalğası kazaklar idi…” mühafizə postlarında və sərhəd zastavalarında xidmət edirdi. Onların arasında I Pyotrun dövründə Ukrayna adlanan Kiçik Rusiyadan olan mühacirlər də var idi. 19-cu əsrin sonlarında Rusiya imperiyasında sənayenin inkişafı və cənub ucqar torpaqlarının fəal şəkildə mənimsənilməsi prosesində əhalinin, o cümlədən Azərbaycan ərazisinə genişmiqyaslı köçü baş verdi. Miqrantların əhəmiyyətli hissəsi Ukraynadan olub. Mühacir axını xüsusilə təhkimçiliyin ləğvindən sonra, eləcə də Abşeronun neft yataqlarının kəşfi və işlənilməsi ilə əlaqədar artmışdır.

Ukraynalı miqrantların Azərbaycan ərazisinə ən böyük axını 20-ci əsrin məlum hadisələri ilə bağlı olub: Birinci Dünya Müharibəsi, 1917-ci il inqilabi hadisələri, 1930-cu illərdə Ukraynada vətəndaş müharibəsi, repressiya və aclıq, İkinci Dünya müharibəsi və SSRİ-də xalq təsərrüfatının müharibədən sonrakı bərpası.

1907-ci il iyunda Ukrayna cəmiyyəti ” Prosvita”  Bakı şəhərinin qərarı ilə cəmiyyətlər reyestrinə daxil edilmişdir. Ukraynanın T.Q.Şevçenko adına “Prosvita” cəmiyyəti Bakıda ən təmsilçi və fəal cəmiyyətlərdən biri idi. O, öz sıralarında əmək immiqrasiyasının nümayəndələrindən – əsasən Bakı neft sənayesi regionunun inkişafı, dəmir yolu tikintisi, Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin formalaşdırılması sahəsində işləmək üçün Azərbaycana gəlmiş mütəxəssislərdən formalaşmış, getdikcə artan Ukrayna diasporunu birləşdirdi. Prosvita Cəmiyyəti Ukrayna ədəbiyyatını payladı, öz kitabxanalarını, məktəblərini yaratdı, kütləvi mühazirələr, qiraətlər, tamaşalar, konsertlər, sərgilər, məşhur Ukrayna şair və bəstəkarlarına (T. G. Şevçenko, N. Lısenko və s.) həsr olunmuş ədəbi-musiqili gecələr keçirirdi.

Azərbaycan Respublikasının Xaçmaz rayonu inzibati ərazi vahidində Alekseyevka  kəndi var.  Qusar çayının sağ sahilindən bir qədər aralı, Samur-Dəvəçi ovalığında XIX əsrdə ruslar və ukraynalıların burada məskunlaşmasına qədər kəndin adı Dəlləkkənd olmuşdur. Kəndə köçürülən slavyan (əsasən ukrayın, həmçinin rus) əhalinin əsası Ukraynanın indiki Xarkov vilayətinin Boqoduxovskiy rayonunun Şarovka kəndinin sakinlərindən ibarət idi. Beləliklə, Alekseyevka kəndi (digər kənd koloniyalarından fərqli olaraq) Azərbaycanda əsası qoyulmuş ukrayın kəndi olmuşdu.

1994-cü ildə “Birlik” Azərbaycan Xalqlarının Həmrəyliyi Respublika Cəmiyyəti İdarə Heyətinin qərarı ilə 1997-ci il noyabrın 1-də onun səyləri ilə Ukrayna bölməsi yaradılmışdır. Ukrayna diasporunun fəalları, yeni Ukrayna ictimai təşkilatı – “Azərbaycanda T.Q.Şevçenko adına Ukrayna İcması”  yaradılmış və 1997-ci ilin dekabrında Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən dövlət qeydiyyatına alınmışdır. Bu gün təşkilat 400-ə yaxın üzvü birləşdirir. Sumqayıt şəhərində -təşkilatın 9 regional idarəsi və bir şəhər bölməsi fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda  yaradılmış Yeni Ukrayna Mərkəzi eyni vaxtda bir neçə vəzifəni, o cümlədən turizm və turizm-kurort sektorlarında əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsini həyata keçirəcək innovativ layihədir.Azərbaycandakı Ukrayna diasporu daha çox pravoslavlığa etiqad edir. Azərbaycanda Moskva Patriarxlığının Bakı-Xəzər pravoslav yeparxiyası fəaliyyət göstərir və 5 pravoslav kilsəsi (Bakıda – 3 kilsə) var. Ukrayna Prezidentinin sərəncamına uyğun olaraq 2001-ci ilin martında. Bakı Slavyan Universitetinin (BSU) bazasında Ukrayna dili, tarixi və Ukrayna ənənələrinin öyrənildiyi Ukrayna Bazar Günü Məktəbi  yaradılmışdır.

Ukrayna mədəniyyətinin əbədiləşdirilməsi və populyarlaşdırılması məqsədilə Azərbaycanda görkəmli şəxsiyyətlərin və Ukraynada baş verən hadisələrin şərəfinə heykəllər ucaldılıb.

Zaqatala şəhərində T.G.Şevçenkonun barelyefinin rəsmi açılışı 1979-cu ilin iyununda olmuşdur.

2006-cı ildə Bakının Qaradağ rayonunda məşhur şairə Lesya Ukrainkanın büstü qoyulub.

2008-ci ilin iyununda Ukrayna və Azərbaycan prezidentləri tərəfindən Azərbaycan paytaxtının mərkəzi rayonlarından birində T.Q.Şevçenkonun abidəsi qoyulub.

Ukraynalı Ruslan Polovinka Azərbaycanın Milli Qəhrəmanıdır.

Dosent Zaur Əliyev

image-768x90

  • whatsapp
  • messenger
  • telegram
  • vkontakte
  • odnoklassniki