Hər bir Azərbaycan vətənpərvəri üçün əlamətdar bir gün
Elə tarixlər var ki, xalqın həyatına insanın öz bioqrafiyasına yazıldığı kimi — ağrı ilə, mübarizə ilə, lakin həm də ləyaqətlə yazılır. 15 iyun — məhz belə bir gündür. Bu, təkcə rəsmi bayram deyil, Azərbaycan xalqının milli qurtuluşunun, dirçəlişinin və oyanışının rəmzidir.
Məhz bu gün Azərbaycan xalqı dövlətçiliyin dağılması təhlükəsi ilə üz-üzə qalaraq ümummilli lideri Heydər Əliyevə üz tutdu. Son dərəcə mürəkkəb siyasi vəziyyətdə onun müdrikliyi, qətiyyəti və nüfuzu sabitliyin və yeni bir başlanğıcın təməlini qoydu.
Tarix səhifələri — Millətin Yetkinlik İmtahanı
1991-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycan dərin siyasi böhran girdabına düşdü. Ölkəni xaos, hakimiyyət uğrunda mübarizə və iqtisadi tənəzzül bürüdü. Cəmiyyət səfalətin astanasında, hakimiyyət isə dövlətçiliyin itirilməsi təhlükəsi ilə üz-üzə idi. 1993-cü ilin yayında vəziyyət kritik həddə çatdı: ölkə vətəndaş müharibəsi təhlükəsi ilə qarşı-qarşıya qaldı.
Məhz bu an xalq tarixi yaddaşına və özünüqoruma instinktinə söykənərək möhkəmlik, müdriklik və milli maraqları təcəssüm etdirən şəxsə — Heydər Əliyevə üz tutdu.
Onun Naxçıvandan Bakıya qayıdışı siyasi cəsarət aktı oldu. 1993-cü il iyunun 9-da Əliyev paytaxta gəldi və iyunun 15-də Milli Məclisin sədri seçildi. Bu gün Azərbaycan tarixində əbədi olaraq Milli Qurtuluş Günü kimi yadda qaldı.
Dövrə çevrilən Lider
Həmin çətin günlərdə polkovnik Sürət Hüseynovun komandanlığı altında zirehli texnika kolonu Bakıya doğru hərəkət edirdi. Təhlükə real idi. Lakin Heydər Əliyev tərəddüd etmədən Gəncədə üsyançılarla görüşdü. Öz diplomatik bacarığı və sarsılmaz nüfuzu sayəsində qan tökülməsinin qarşısını aldı və dövlətçiliyi qorudu.
Onun hakimiyyətə gəlişi şəxsi qələbə deyildi — bu, xaos əvəzinə sabitliyi, dağılma əvəzinə dövlətçiliyi, hakimiyyətsizlik əvəzinə lideri seçən bir xalqın ümumi zəfəri idi.
15 İyundan Sonra — Azərbaycanın Yeni Tarixi
Heydər Əliyev çox qısa müddətdə:
- Dövlət institutlarının dağılmasının qarşısını aldı;
• Sosial gərginliyi aradan qaldırdı;
• Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu bərpa etdi;
• Müstəqil, sabit və güclü dövlətin qurulmasına başladı.
Bu, yeni bir dövrün başlanğıcı idi — bu gün də davam edən bir dövr. Bu dövr Azərbaycanı dünya tərəfindən müstəqil geosiyasi subyekt kimi tanınan bir dövlətə çevirdi.
Yaddaş və Məsuliyyət
Milli Qurtuluş Günü — bu, həlledici anda çaşqınlıq keçirməyən, təslim olmayan, ləyaqətli lider ətrafında birləşməyi bacaran xalqın gücünü xatırladan gündür. Bu gün, ölkəni xilas edən tarixi seçiminə ehtiram günüdür.
2023-cü ildə nəşr olunan “Millətin Atası” adlı elmi monoqrafiya kitabımda yazıldığı kimi, Heydər Əliyevin hekayəsi təkcə bir insanın həyatı deyil — bu, oddan keçmiş, lakin ləyaqətini itirməmiş bir dövlətin tarixidir.
Azərbaycan xalqı böyük xalqdır və yalnız Heydər Əliyev kimi şəxsiyyətlər sayəsində tarixdə öz layiqli yerini qoruyub saxladı.
15 iyun — təkcə bir tarix deyil. Bu, millətin öz gələcəyini seçdiyi gündür.
Müxalifətin Çəkişmələri
1995-ci ilin martında uğursuz dövlət çevrilişi tərəfdarları daxili sabitliyi pozmaq üçün Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsindən istifadə edərək daha bir cəhd etdilər. Lakin bu dəfə də Heydər Əliyevin düşünülmüş və qətiyyətli addımları sayəsində konstitusiya quruluşunu dağıtmaq cəhdi yatırıldı. Ölkədə ictimai asayiş və sabitlik bərpa olundu.
1993–1996-cı illər ərzində Heydər Əliyev əvvəlki hakimiyyətin utopik və xaotik qərarlarının fəsadlarını aradan qaldırmaq üçün sistemli şəkildə çalışdı. Eyni zamanda onun səyləri yalnız yığılıb qalmış problemlərin həlli ilə məhdudlaşmırdı — gələcək inkişaf, dövlətçiliyin möhkəmləndirilməsi və ölkənin siyasi qarışıqlıqdan çıxarılması məqsədinə yönəlmişdi.
O, xüsusilə işsizliyin azaldılması, vətəndaşlarda dövlətin gələcəyinə qarşı məsuliyyət hissinin formalaşdırılması məsələlərinə xüsusi önəm verirdi. Bütün bu proseslər onun şəxsi nəzarətində idi.
Sınaqlardan Ulduzlara Doğru
1993–2003-cü illər dövrü gənc Azərbaycan Respublikasının sınaq və təhlükələrlə üzləşdiyi bir onillik oldu. Siyasi təzyiqlər, daxili böhranlar, xarici qeyri-sabitlik — bütün bunlar qeyri-adi liderlik tələb edirdi. Heydər Əliyevin nüfuzu və vaxtında verilmiş qərarları ölkənin simasızlığa və dövlətçiliyin itirilməsinə yuvarlanmasına imkan vermədi.
Bu onillik ərzində Azərbaycan müstəqilliyin möhkəmləndirilməsi, siyasi konsolidasiya, demokratik keçid, genişmiqyaslı iqtisadi islahatlar və siyasi məkanın humanistləşdirilməsi baxımından çətin, lakin səmərəli bir yol keçdi. Onun rəhbərliyi altında 1994-cü ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri bir neçə işğal olunmuş ərazini azad etdi. Lakin daha dərindən dəyişikliklər üçün sabitlik və ordunun modernləşdirilməsi tələb olunurdu.
1994-cü il mayın 12-də ATƏT-in Minsk qrupu (ABŞ, Rusiya, Fransa) çərçivəsində atəşkəs rejimi əldə olundu.
Heydər Əliyevin həmin dövrdəki taktikasını belə ifadə etmək olar: “Müharibəni qazanacaq qədər güclü, ondan yayınacaq qədər müdrik olmaq lazımdır.”
Ukrayna Prezidenti Leonid Kuçma ilə dost münasibətləri də mürəkkəb siyasi qərarlar dönəmində Azərbaycan lideri üçün mənəvi dəstək rolunu oynadı.
Viranədən Doğulan Dövlətçilik
Heydər Əliyevin qətiyyəti və strateji düşüncəsi sayəsində Azərbaycan qısa müddət ərzində təkcə sosial gərginliyi aradan qaldırmadı və vətəndaş müharibəsindən yayına bildi, həm də irəliyə doğru — müasir, güclü və müstəqil dövlətin qurulmasına başladı.
O vaxtdan bəri iki onillik keçib və bu dövr ərzində ölkə dərin transformasiyadan keçdi:
– ictimai-siyasi həyat sabitləşdirildi;
– demokratiya institutları yaradıldı;
– dövlət idarəçiliyi gücləndirildi;
– yeni ictimai davranış normaları formalaşdı;
– açıq vətəndaş kimliyi təşəkkül tapdı.
1994-cü ildən etibarən Qarabağ cəbhəsində atəşkəs rejiminə əməl olunduğu şəraitdə ölkənin inkişafında strateji istiqamət müəyyən edildi — neft siyasəti, “Əsrin müqaviləsi” ilə reallaşdı. Azərbaycanın beynəlxalq arenadakı rolu dəyişdi — ölkə “Böyük İpək Yolu” layihəsində iştirakı sayəsində regional logistika mərkəzinə çevrildi.
Təsirli xarici siyasət modeli formalaşdı, ordu gücləndirildi. Bütün bunlar isə məhz dövlətin başında vaxtında dayanan vətənpərvər və peşəkar lider — Heydər Əliyev sayəsində mümkün oldu.
Dövlətçi Məntiqi — Millətə Miras
Heydər Əliyev yalnız praktiki deyil, eyni zamanda konseptual baxımdan da konsolidasiya olunmuş demokratiya modelini formalaşdırdı və dövlətin gələcək inkişafı üçün əsasları qoydu. Onun prezidentliyi dövründə Azərbaycan gələcəyə sıçrayış üçün möhkəm bir təməl qazandı.
O, sadəcə bir siyasətçi deyil — millətin rəmzinə, ləyaqət və milli dirçəlişin təcəssümünə çevrildi. Onun arzusu sadə, lakin ali idi: hər bir azərbaycanlının — siyasi və ideoloji baxışlarından asılı olmayaraq — xoşbəxtliyi.
Yaxşı lider insanlara özlərinə inanmağa vadar edir. Böyük lider isə onlara bu inamı gerçəyə çevirməkdə kömək edir.
Heydər Əliyev milyonlarla insanı birləşdirərək onları sıx vəhdət halında olan siyasi millətə çevirdi.
Onun Dərsləri — Müasirliyə Yol Göstərici
Əminəm ki, əgər Heydər Əliyev bu gün bizim aramızda olsaydı, tərəddüd etmədən Ukrayna böhranının həllində vasitəçi missiyasını üzərinə götürərdi. Çünki döyüş şəraitində, dərin vətəndaş bölünməsi olan bir dövrdə dövlət idarə etmək onun özünəməxsus məsuliyyəti ilə qəbul edəcəyi çağırış olardı.
Bu gün Ukrayna qarşısında çoxsaylı çağırışlar dayanır və onların həlli dərin müdriklik tələb edir. Və çox arzu edirəm ki, bu çətin vaxtda onun xalqı və rəhbərləri Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında Azərbaycan xalqının göstərdiyi gücü özlərində tapsınlar.
İradə, Nizam-intizam, Peşəkarlıq — Gələcək Nəsillərə Nümunə
Prezident Əliyev həm özündən, həm də komandası üzvlərindən kompromissiz tələbkar idi. Onun sürətinə yalnız həqiqi peşəkarlıqla ayaqlaşmaq mümkün idi. Dilettantlar yoxa çıxır, yerini dövlətə xidmət etməyə hazır olanlara verirdilər.
Onun rəhbərliyi altında dövlət idarəetmə sisteminin transformasiyasına, Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli üzrə danışıqlara, milyonlarla qaçqının həyatının normallaşmasına başlanıldı.
Dünən Başlayan Gələcək
Bu gün Azərbaycandakı sülh yalnız xarici düşmənlərlə deyil, həm də daxili təhdidlər — terrorçular, çevrilişçilər, cəmiyyəti parçalamaq istəyənlərə qarşı mübarizənin nəticəsidir. Lakin hər bir revanş cəhdi xalqın gücü, iradəsi və dəstəyi ilə qarşılanıb.
Biz Liderimizin arzusuna — vətəni azad, bütöv və firavan görməyə yaxınlaşırıq. İrəlilədikcə azərbaycançılıq ideologiyasını yaradan şəxsiyyətin — onun dövlətçiliyi, ləyaqəti və kimliyi ilə — miqyasını daha aydın dərk edirik.
Davamlılıq və Gələcək
Heydər Əliyev hakimiyyətin davamlılığı üçün möhkəm təməl qoydu. Dövlət quruculuğu sahəsində onun gərgin əməyi Azərbaycanı müasir, sürətlə inkişaf edən ölkəyə çevirməyə imkan verdi. Layiq varisi — Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında ölkə inamla irəliləyir.
Liderin Fundamental Məntiqi və Uzaqgörənliyi —
Müasir Nəsillər üçün Uğur
Heydər Əliyev yalnız dövlətçi praktik kimi deyil, həm də strateq və düşüncə adamı kimi həyatında konsolidasiya olunmuş demokratiyanın yaşaya bilən modelini formalaşdıran dəyər sistemini həyata keçirdi. Onun prezidentliyi illərində müasir Azərbaycanın inkişafı üçün güclü təməl qoyuldu, sabitlik təmin edildi və ölkənin yeni dövrə sıçrayışı üçün şərait yaradıldı.
Bütün Azərbaycan xalqı üçün Heydər Əliyev milli simvola, dirçəlişin, gücün və ləyaqətin təcəssümünə çevrildi. Vətəndaşların dəstəyinə əsaslanaraq, o, dövləti dizdən qaldıra bildi. Onun arzusu dərin humanist idi: hər bir azərbaycanlını — baxış və inanclarından asılı olmayaraq — xoşbəxt etmək. Yaxşı siyasətçi insanları özünə inanmağa vadar edə bilir. Böyük siyasətçi, Heydər Əliyev kimi, insanlara özlərinə inanmaq gücü verir.
O, milyonlarla fərdi insanı birləşdirərək tək vəhdət içində olan millət yaratdı.
Bu Günkü Gözləntilər — Liderin Prizmasından
Şəxsi fikrimi bildirməyə icazə verin. Əminəm ki, əgər Heydər Əliyev bu gün bizim aramızda olsaydı, Ukrayna böhranının həllində vasitəçi missiyasını üzərinə götürərdi. Çünki müharibə və daxili qarşıdurma şəraitində ölkəni idarə etmək ən yüksək səviyyəli çağırışdır. Və o, bu çağırışı qəbul etmək üçün cəsarətə malik olardı.
Bu gün Ukrayna çətin günlər yaşayır. Amma çox istəyirəm ki, Azərbaycan üçün vaxtilə kömək edən həmin müdriklik ortaya çıxsın. Ukrayna liderləri Heydər Əliyevə bənzər şəkildə yalnız müvəqqəti reytinqlər üçün deyil, gələcək üçün — sülh, təhlükəsizlik və ərazi bütövlüyünün qorunması naminə çalışsınlar.
İradə, intizam, məsuliyyət — nəsillərə nümunə
Prezident Heydər Əliyev həm özündən, həm də tabeliyində olanlardan tələbkar idi. Onun iş sürətinə yalnız həqiqi peşəkarlar tab gətirə bilirdi. Dilettantlar geri çəkilir, yerini xalqına və dövlətinə xidmət etmək istəyən və bacaranlara verirdilər.
Onun hakimiyyətə gəlməsi ilə idarəetmə sistemi tamamilə transformasiya olundu: milyonlarla qaçqının həyatı normallaşdı, Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həllinə dair ciddi danışıqlar başlandı.
Lakin bu gün Azərbaycandakı sülh revanş, cəmiyyəti parçalamaq istəyənləri, terror və çevrilişlərdən çəkinməyənləri qane etmir. Bu qarşı duruşda həm Heydər Əliyev, həm də onun xalqı birlikdə, tək divar kimi dayanmışdı.
Onun arzusu — bizim gələcəyimiz
Hər il biz Liderin böyük arzusunun həyata keçirilməsinə yaxınlaşırıq — Azərbaycanın çiçəklənən, bütöv və müstəqil bir ölkə kimi görünməsini. Və hər il daha da aydın olur ki, məhz Heydər Əliyev milli kimliyin, ləyaqətin və əsl dövlətçiliyin — indiki “Azərbaycançılıq ideyası” adlandırdığımız şeyin əsasını qoyub.
Davamlılıq və güc — uğurun təməli
Milli lider yalnız dövlət qurmaqla kifayətlənmədi, həm də məsuliyyətli siyasi kurs ənənəsini yaratdı. Və bu gün onun layiqli davamçısı — Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan dinamik inkişaf edən ölkələr sırasına inamla daxil olur və böyük liderin açdığı yolu davam etdirir.
Azərbaycan öz xilasını Heydər Əliyevə borcludur
15 iyun tarixi millətin xilası günü kimi tarixə əbədi yazıldı. Məhz həmin gün xalq Heydər Əliyevə müraciət etdi və onun hakimiyyətə gəlməsi yeni bir dövrün başlanğıcı oldu. Qısa müddət ərzində o, ölkəni siyasi və iqtisadi çıxılmaz vəziyyətdən çıxardı və onu müstəqil, güclü dövlətə çevirdi.
Bu gün Azərbaycan beynəlxalq təşkilatların fəal üzvüdür, Avropa Şurasının üzvüdür. İlham Əliyevin Avropa platformalarında parlaq çıxışları, erməni nümayəndələri ilə debatlarda qətiyyətli mövqeyi böyük işin davamıdır və hər bir azərbaycanlının öz ölkəsinə qanuni qürur hissi ilə yanaşmasına səbəb olur.
Bayramınız mübarək, əziz həmvətənlər!
Tariximizə sahib çıxaq — o, gələcəyimizin əsasını təşkil edir.
Vətənpərvərə andımıza sədaqətlə yanaşaq. Heydər Əliyevin xatirəsi bundan sonra da bizim üçün güc, birlik və fəaliyyət mənbəyi olsun.
Arif Cəmil oğlu Quliyev,
hüquq elmləri doktoru, professor, diplomat, Kiyev Əqli Mülkiyyət və Hüquq Universitetinin Konstitusiya, Beynəlxalq Hüquq və İctimai Hüquq Fənləri kafedrasının professoru, Ukraynanın Əməkdar Təhsil İşçisi, Ukrayna Ali Təhsil Milli Elmlər Akademiyasının Akademiki.
Qara Süleyman oğlu Həsənov,
Tarix və hüquq müəllimi, Bogdan Xmelnytski adına Melitopol Dövlət Pedaqoji Universitetinin aspirantı.
