Prezident İlham Əliyev: “Vətən müharibəsinin ilk günlərində döyüşlər gedən zaman Kəlbəcərin şimal hissəsi Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğalçılardan azad edilmişdir”
25 Noyabr Kəlbəcərin rəsmi şəhər günü kimi qeyd olunur və bu tarix qədim yurd yerimizin tarixi, mədəniyyəti, möhtəşəm təbiəti və yenidən qurulma yolunda olan bölgənin zəngin irsini anmaq baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Kəlbəcər həm coğrafi mövqeyi, həm də təbii sərvətləri ilə Azərbaycanın ən unikal rayonlarından biridir.
Kəlbəcər Azərbaycanın ən hündür dağ rayonudur. Qarabağ dağ silsiləsinin mərkəzində yerləşən bu rayon relyefi, iqlimi və biomüxtəlifliyi ilə seçilir. Sərhədləri qərbdə Ermənistan Respublikası, şimalda Daşkəsən, Göygöl, Goranboy, şimali-şərqdə Tərtər, şərqdə Ağdam, Xocalı, cənubda Laçın. Bu sərhədlər Kəlbəcəri strateji, eyni zamanda mədəni-coğrafi baxımdan olduqca mühüm bir bölgəyə çevirir. Kəlbəcər Azərbaycanın bir çox dağ zirvələrinin yerləşdiyi ərazilərdəndir. Rayonun ən yüksək nöqtələri ölkənin ən hündür dağları sırasında dayanır: Camışdağ (3724 m) – Kəlbəcərin və ümumilikdə Qarabağ dağ silsiləsinin ən yüksək zirvələrindən biri. Dəlidağ (3616 m) – Bölgənin digər monumental zirvəsi. Bu dağlar həm geoloji baxımdan maraqlı quruluşa, həm də yaylaq təsərrüfatı və ekoturizm üçün geniş potensiala malikdir.
Kəlbəcərin ərazisinin böyük hissəsi sıx meşələrlə örtülüdür. Qafqazın ən zəngin ekosistemlərindən birinə sahib olan bölgə həm flora, həm də fauna baxımından xüsusi qorunmaya layiqdir. Rayonun meşələrində palıd, vələs, göyrüş, ardıc kimi ağac növləri geniş yayılıb. Kəlbəcər meşələri həm oksigen resursu, həm də ekoloji tarazlığın qorunmasında mühüm rol oynayır. Rayon Kiçik Qafqazın su anbarlarından biridir. Burada axan əsas çaylar Tərtərçay, Levçay və Başlıbel çayıdır. Məşhur İstisu mineral bulaqları isə həm müalicəvi xüsusiyyətləri, həm də turizm potensialı ilə tanınır.
Kəlbəcər təkcə təbiəti ilə deyil, həm də minilliklərlə ölçülən tarixi ilə seçilir. Bölgə qədim alban mədəniyyətinin izlərini daşıyır. Burada bir çox arxeoloji abidələr, qayaüstü təsvirlər, məbədlər və türbələr mövcuddur. Ən çox tanınan mədəni irs nümunələri Xudavəng monastır kompleksi (Dadivank), Ağdağ məbədləri, Qədim qayaüstü təsvirlər və Kəlbəcər qalası qalıqlarıdır. Bölgə həm də xalq ədəbiyyatında, dastanlarda və aşıq yaradıcılığında geniş yer tutur.
Kəlbəcər rayonu 1993-cü il 2 aprel tarixində Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edildi. Bu işğal həm Azərbaycan xalqı üçün dərin faciə, həm də beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulması kimi tarixə düşdü. Kəlbəcər Ermənistanla Qarabağ arasındakı strateji mövqeyinə görə işğalın əsas hədəflərindən biri olmuşdu. İşğal zamanı dinc əhaliyə qarşı törədilən zorakılıqlar, kütləvi qırğınlar, mədəni irsin məhv edilməsi bölgənin tarixində silinməz izlər buraxdı.
Vətən müharibəsinin ilk günlərindən etibarən Kəlbəcər istiqaməti Azərbaycan Ordusunun diqqət mərkəzində olub. Prezident İlham Əliyev bu istiqamətdə aparılan əməliyyatların əhəmiyyətini belə izah edir: “Vətən müharibəsinin ilk günlərində döyüşlər gedən zaman Kəlbəcərin şimal hissəsi Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğalçılardan azad edilmişdir. Biz Kəlbəcərin şimal hissəsində strateji yüksəklikləri götürərək erməni silahlı qüvvələrinin hərəkətlərini bu istiqamətdə böyük dərəcədə məhdudlaşdıra bildik və faktiki olaraq onlar Basarkeçər-Kəlbəcər yolundan istifadə edə bilmədilər. Bəzi istiqamətlərdə strateji nöqtələri götürərək Ermənistan ordusunun hərəkətlərini demək olar ki, iflic vəziyyətə salmışdıq”. Bu sözlər bölgədə aparılan əməliyyatların müharibənin gedişində nə qədər kritik rol oynadığını açıq şəkildə ortaya qoyur.
Basarkeçər–Kəlbəcər yolu Ermənistanın Qarabağa qoşun, sursat və texnika göndərməsi üçün əsas strateji xətt idi. Azərbaycan Ordusu Kəlbəcərin şimal yüksəkliklərini ələ keçirməklə Ermənistan ordusunun təchizatını kəskin şəkildə məhdudlaşdırdı, Qarabağdakı erməni birləşmələrinin manevr imkanlarını azaltdı və Qarşı tərəfin logistik sistemini iflic vəziyyətinə saldı. Kəlbəcər dağları bütün bölgəni quş uçuşu kimi izləmək imkanı verən mövqelərdir. Bu yüksəkliklər azad edildikdən sonra Azərbaycan Ordusu geniş vizual və artilleriya nəzarəti əldə etdi, Ermənistan ordusu geri çəkilməyə məcbur oldu və müdafiə xətlərinin çökməsi sürətləndi. Şimal istiqamətində əldə olunan üstünlük, Şuşa uğrunda gedən döyüşlər də daxil olmaqla, digər istiqamətlərdə də müsbət təsir göstərdi. Ordunun əməliyyat planları Kəlbəcər istiqamətindən alınan nəticələr əsasında daha rahat şəkildə həyata keçirilə bildi.
2020-ci il 10 noyabr üçtərəfli Bəyanatından sonra Ermənistan ordusu Kəlbəcəri tərk etməyə məcbur oldu. Bu, Azərbaycan Ordusunun qətiyyəti, mövqelərinin gücü, yüksəkliklərdə qazandığı üstünlüyün nəticəsi idi. Ermənistan Kəlbəcəri döyüşmədən təhvil verməyə məcbur qaldı. Bu fakt Kəlbəcər istiqamətində aparılan əməliyyatların nə qədər effektiv olduğunu bir daha sübut edir. Kəlbəcərə nəzarət bütün Qarabağ ərazisinin təhlükəsizliyində mühüm rol oynayır. Azərbaycan Ermənistanla sərhəd bölgələrində strateji mövqeləri bərpa etdi. Kəlbəcərin azad edilməsi Azərbaycanı bölgədə daha güclü hərbi-siyasi aktora çevirdi.
2020-ci il 26 noyabr tarixində Azərbaycan dövlətinin müstəqillik və ərazi bütövlüyü uğrunda apardığı mübarizədə yeni bir şərəf səhifəsi yazıldı. Məhz həmin gün Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin sərəncamı ilə “Kəlbəcərin azad olunmasına görə” medalı təsis edildi. Bu medal Kəlbəcər rayonunun işğaldan azad olunmasında xüsusi rəşadət göstərmiş hərbi qulluqçuların xidmətlərinə verilən ən yüksək qiymətlərdən biridir.
Kəlbəcər rayonunun azad edilməsindən sonra Prezident İlham Əliyevin regiona bir neçə səfəri olmuşdur. Bu səfərlər həm simvolik, həm strateji, həm də quruculuq baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Prezidentin səfərləri zamanı Kəlbəcərdə infrastruktur layihələrinin təməlqoyma mərasimləri keçirilir: yollar, tunellər, yaşayış kompleksləri, energetika obyektləri və s. Bu layihələr regionun sosial-iqtisadi bərpası üçün kritik əhəmiyyət daşıyır. Hazırda Kəlbəcərdə yollar, tunellər (xüsusən Kəlbəcər–Laçın və Kəlbəcər–Daşkəsən istiqamətlərində), yaşayış məhəllələri, elektrik və su infrastrukturu sürətlə bərpa olunur. Kəlbəcər təbiətinin hər fəsildə fərqli gözəlliyi var. Yayda sərin dağ yaylaqları, qışda isə qarla örtülmüş zirvələr bölgəni turizm üçün ideal məkana çevirir. Turizm baxımından önəmli məkanlar İstisu müalicəvi kurortu, Murovdağ silsiləsi, Göygöl-Kəlbəcər meşə massivləri və Yaylaq marşrutlarıdır. Hazırda bölgədə genişmiqyaslı bərpa və yenidənqurma işləri aparılır. Gələcəkdə Kəlbəcər Azərbaycanın dağ turizmi, müalicəvi turizm və ekoturizm mərkəzlərindən birinə çevriləcək.
25 Noyabr – Kəlbəcər şəhər günü rayonun tarixi kimliyinin qorunması, mədəni irsinin təbliği, vətənpərvərlik hisslərinin gücləndirilməsi və Kəlbəcərin işğaldan azad edilməsindən sonra dirçəlişinin qeyd olunması baxımından mühüm bir gündür. Bu tarix həm də Kəlbəcərin gələcəyinə olan ümidin, bölgənin bərpasına göstərilən dövlət qayğısının və xalq sevgisinin rəmzidir. Kəlbəcər Azərbaycanın dağ ürəyidir. Onun yüksəklikləri, meşələri, çayları, tarix və təbiət abidələri bu rayonun əsl sərvətidir. 25 Noyabr – Kəlbəcər şəhəri günü isə bu bənzərsiz bölgəyə olan hörmət və sevginin təcəssümüdür.
Rüstəmova Aybəniz Vilayət qızı, Avrasiya universitetinin Humanitar fənlər və regionşünaslıq kafedrasının müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
